Xuất khẩu gạo luôn giữ vai trò quan trọng trong kim ngạch nông sản của Việt Nam, góp phần khẳng định vị thế của hạt gạo Việt trên thị trường thế giới. Tuy nhiên, để đưa gạo ra nước ngoài, các doanh nghiệp phải trải qua nhiều thủ tục hành chính phức tạp liên quan đến giấy phép, điều kiện kinh doanh, khai báo hải quan, nghĩa vụ thuế… Đây chính là rào cản khiến nhiều doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa, gặp khó khăn trong quá trình tham gia thị trường xuất khẩu.
Nhằm tháo gỡ vướng mắc này, Bộ Công Thương đang lấy ý kiến hoàn thiện Dự thảo Nghị định về quản lý xuất khẩu gạo, hướng tới mục tiêu cải cách, đơn giản hóa thủ tục, đồng thời nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước và uy tín của gạo Việt Nam.
Điểm mới nổi bật của dự thảo là chuyển từ cơ chế tiền kiểm sang hậu kiểm, nghĩa là doanh nghiệp được tự kê khai và chịu trách nhiệm về điều kiện kinh doanh. Quy định này giúp giảm bớt gánh nặng thủ tục, tiết kiệm thời gian, đồng thời nâng cao tính minh bạch. Bên cạnh đó, dự thảo bổ sung cơ chế đánh giá tín nhiệm doanh nghiệp xuất khẩu gạo dựa trên các tiêu chí như xếp hạng tín dụng, nghĩa vụ thuế, thủ tục hải quan, liên kết sản xuất – tiêu thụ…, nhằm lựa chọn những thương nhân có năng lực và uy tín tham gia các hợp đồng xuất khẩu tập trung.
Ngoài ra, dự thảo còn đưa ra các quy định về:
-
Rút ngắn thời gian cấp, cấp lại và sửa đổi Giấy chứng nhận kinh doanh xuất khẩu gạo.
-
Đơn giản hóa thủ tục đối với gạo hữu cơ, gạo đồ, gạo tăng cường vi chất dinh dưỡng.
-
Giảm tần suất báo cáo tồn kho, chuyển từ báo cáo theo tuần sang báo cáo theo tháng.
-
Rõ ràng hóa trách nhiệm quản lý giữa Bộ Công Thương và UBND cấp tỉnh trong khâu hậu kiểm.
Những thay đổi này được kỳ vọng sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho thương nhân gia nhập thị trường, giảm chi phí tuân thủ và thúc đẩy xuất khẩu các dòng gạo chất lượng cao, gia tăng giá trị cho hạt gạo Việt Nam.
Bộ Công thương cắt giảm thủ tục hành chính về quản lý xuất khẩu gạo
Những điểm chính trong dự thảo Nghị định mới
Trước hết, so sánh với hiện trạng, dự thảo Nghị định thay thế Nghị định 107/2018 và Nghị định 01/2025 có những đổi mới nổi bật như sau:
| Nội dung | Hiện hành (theo Nghị định 107/2018, sửa đổi bởi 01/2025) | Đổi mới trong dự thảo Nghị định |
|---|---|---|
| Cơ chế kiểm tra điều kiện kinh doanh xuất khẩu gạo | “Tiền kiểm” — nghĩa là trước khi thực hiện xuất khẩu, thương nhân phải đáp ứng các điều kiện và các đơn vị quản lý thực hiện kiểm tra | Chuyển sang “hậu kiểm” — thương nhân tự kê khai, tự chịu trách nhiệm trước pháp luật; kiểm tra, giám sát sau khi đã cấp giấy phép |
| Cơ chế đánh giá tín nhiệm doanh nghiệp | Hầu như chưa có cơ chế đánh giá minh bạch, rõ ràng để lựa chọn doanh nghiệp ưu tiên | Dự thảo bổ sung tiêu chí đánh giá tín nhiệm như: xếp hạng tín dụng, thực hiện nghĩa vụ thuế, thực hiện thủ tục hải quan, chuỗi liên kết sản xuất, uy tín thương hiệu, kết quả xuất khẩu… để lựa chọn doanh nghiệp tham gia hợp đồng tập trung, phân bổ hạn ngạch |
| Cơ chế chỉ định / phân bổ hợp đồng xuất khẩu tập trung | Có quy định, nhưng thực thi đôi khi bị phản ánh là không đủ minh bạch | Dự thảo quy định rõ tiêu chí để chỉ định thương nhân đầu mối (thành tích xuất khẩu, năng lực giao dịch quốc tế) và tiêu chí phân bổ hợp đồng ủy thác (thành tích giao hàng, liên kết vùng nguyên liệu…) |
| Giảm tần suất báo cáo / thủ tục hành chính | Thương nhân phải báo cáo nhiều lần (theo tuần…) về tồn kho và các số liệu liên quan | Dự thảo chuyển sang báo cáo định kỳ 1 lần/tháng, hạn chế báo cáo quá dày, giảm gánh nặng cho doanh nghiệp |
| Thủ tục cấp, cấp lại, sửa đổi giấy chứng nhận điều kiện xuất khẩu | Thủ tục tương đối phức tạp, thời gian xử lý lâu | Dự thảo giảm thời gian cấp mới, rút ngắn từ 15 ngày xuống còn 10 ngày; cấp lại/sửa đổi từ 10 ngày xuống còn 7 ngày |
| Miễn hoặc giảm điều kiện với gạo có giá trị gia tăng | Hầu hết gạo xuất khẩu phải tuân theo điều kiện kinh doanh | Dự thảo quy định: với gạo hữu cơ, gạo đồ, gạo tăng cường vi chất dinh dưỡng — có thể không cần giấy chứng nhận điều kiện kinh doanh, không cần dự trữ lưu thông, thủ tục báo cáo đơn giản hơn |
| Phân cấp quản lý / trách nhiệm cơ quan nhà nước | Hiện nay, địa phương (quản lý cấp tỉnh) có vai trò thực thi kiểm tra điều kiện | Dự thảo vẫn giữ hậu kiểm tỉnh thực hiện; Bộ Công Thương giữ vai trò chủ đạo cấp giấy chứng nhận và điều phối xuất khẩu trung ương để đảm bảo tính thống nhất và kiểm soát quốc gia về gạo — không phân cấp quá mạnh cho địa phương |
Những lợi ích tiềm năng và thách thức
Lợi ích
-
Giảm chi phí tuân thủ và năng lực tham gia
Việc giảm số lần báo cáo, rút ngắn thời gian cấp giấy phép, đơn giản hóa thủ tục sẽ giúp doanh nghiệp tiết kiệm chi phí thời gian và chi phí hành chính. -
Mở rộng đối tượng tham gia
Các thương nhân nhỏ hơn có thể dễ dàng gia nhập lĩnh vực xuất khẩu gạo nếu điều kiện hành chính được tối ưu hơn. -
Khuyến khích xuất khẩu gạo giá trị cao
Miễn (hoặc giảm thủ tục) cho gạo hữu cơ, gạo đồ, gạo tăng cường vi chất sẽ thúc đẩy doanh nghiệp đầu tư vào chất lượng, đa dạng sản phẩm. -
Tăng tính minh bạch và trách nhiệm
Hệ thống đánh giá tín nhiệm giúp lựa chọn doanh nghiệp xuất khẩu có uy tín, giảm rủi ro vi phạm, giúp nâng cao thương hiệu gạo Việt Nam trên thị trường quốc tế. -
Quản lý nhà nước hiệu quả hơn
Tập trung vai trò điều hành tại cấp trung ương giúp đảm bảo an ninh lương thực, tránh phân tán, trái chiều giữa các địa phương.
Thách thức / rủi ro
-
Khả năng kiểm soát vi phạm sau khi chuyển sang hậu kiểm
Nếu năng lực giám sát, thanh tra của các cấp quản lý chưa đủ mạnh, việc “tự kê khai, chịu trách nhiệm” có thể dẫn đến gian lận, vi phạm tiêu chuẩn. -
Cơ chế đánh giá tín nhiệm có thể gây bất bình đẳng
Doanh nghiệp mới, doanh nghiệp nhỏ có ít lịch sử tín dụng, xuất khẩu sẽ dễ bị đánh giá thấp, khó tiếp cận hợp đồng trung ương hay hạn ngạch. -
Khó khăn trong phối hợp quản lý giữa trung ương và địa phương
Dù trách nhiệm được phân rõ, thực tế triển khai liên bộ, liên ngành (Công thương, Hải quan, Thuế, UBND cấp tỉnh…) đòi hỏi sự đồng bộ cao. Nếu thiếu cơ chế phối hợp hiệu quả, vẫn có thể xảy ra chồng chéo, mâu thuẫn. -
Rủi ro về nguồn lực và năng lực tại địa phương
UBND tỉnh chịu trách nhiệm hậu kiểm, nếu không có năng lực hoặc nguồn lực thanh kiểm tra tốt thì việc giám sát có thể bị yếu, mất hiệu lực. -
Chuyển đổi mô hình hành chính gây xáo trộn
Trong giai đoạn chuyển tiếp, doanh nghiệp và cơ quan quản lý có thể vấp váp vì quen mô hình cũ, cần đào tạo, xây dựng quy trình mới.
Trong lĩnh vực kinh doanh xuất khẩu gạo, việc cắt giảm, đơn giản hóa các điều kiện kinh doanh đã được thực hiện mạnh mẽ từ năm 2018
Asia Ocean Việt Nam – Đồng hành cùng doanh nghiệp xuất khẩu gạo
Trong bối cảnh chính sách đang dần cởi mở hơn, việc thực hiện thủ tục xuất khẩu gạo vẫn đòi hỏi sự am hiểu pháp lý, quy trình và kinh nghiệm thực tế. Với kinh nghiệm trong lĩnh vực logistics và xuất khẩu nông sản, Asia Ocean Việt Nam cung cấp dịch vụ tư vấn và hỗ trợ trọn gói về thủ tục xuất khẩu gạo, bao gồm: xin giấy phép, chứng nhận, khai báo hải quan, cùng dịch vụ vận chuyển quốc tế an toàn, nhanh chóng.
Chúng tôi cam kết đồng hành cùng doanh nghiệp, giúp quá trình xuất khẩu gạo diễn ra thuận lợi, tiết kiệm chi phí và đúng quy định pháp luật – góp phần đưa hạt gạo Việt Nam vươn xa trên thị trường toàn cầu.
